Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 23 grudnia 2008 r.

I SA/Wa 394/08

Urzędowe zaświadczenie umieszczone na dokumentach podpisanych przez osoby działające w charakterze prywatnym oraz urzędowe i notarialne poświadczenie podpisów są dokumentami urzędowymi, a nie sam dokument, np. testament. Tym samym, jeżeli podpis sporządzającego dokument został poświadczony przez notariusza, to klauzulą apostille opatrzone zostaje tylko ta część poświadczająca i traktowana jest jako osobny dokument powiązany co do formy, a nie co do meritum, z dokumentem podstawowym. Sam dokument podstawowy nie podlega zakresowi zastosowania Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. Nr 112, poz. 938).

LEX nr 489522

489522

Dz.U.2005.112.938: art. 1

Dz.U.1964.16.93: art. 1027

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia WSA Daniela Kozłowska (spr.).

Sędziowie WSA: Elżbieta Sobielarska, Asesor Mirosław Gdesz.

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 grudnia 2008 r. sprawy ze skargi S. C. na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia (...) stycznia 2008 r. nr (...) w przedmiocie odmowy podjęcia zawieszonego postępowania 1. uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia (...) października 2007 r. nr (...); 2. stwierdza, że zaskarżone postanowienie nie podlega wykonaniu; 3. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. na rzecz skarżącej S. C. kwotę 100 (sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Uzasadnienie faktyczne

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. postanowieniem z dnia (...) stycznia 2008 r. nr (...) utrzymało w mocy własne postanowienie z (...) października 2007 r. nr (...) o odmowie podjęcia zawieszonego postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej W. z (...) stycznia 1954 r. nr (...) o odmowie przyznania własności czasowej do gruntu nieruchomości (...), położonej przy (...) i (...). W uzasadnieniu postanowienia Kolegium przedstawiło następujący stan sprawy: Postanowieniem z (...) września 1999 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. orzekło z urzędu na podstawie art. 97 § 1 pkt 1 w związku z art. 110 k.p.a. i art. 922 § 1 k.c. o zawieszeniu postępowania administracyjnego wszczętego na wniosek S. C. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia z (...) stycznia 1954 r. Jednocześnie na podstawie art. 100 § 1 k.p.a. wezwano spadkobierców K. J., poprzedniego właściciela tej nieruchomości, do ustalenia następców prawnych. W uzasadnieniu postanowienia wyjaśniono, że do rozstrzygnięcia sprawy konieczny jest udział wszystkich stron postępowania. Postanowieniem z (...) kwietnia 2004 r., utrzymanym w mocy postanowieniem z (...) października 2004 r. odmówiono podjęcia zawieszonego postępowania ze względu na niedostarczenie Kolegium żądanych dokumentów.

Kolejnym postanowieniem z (...) lutego 2005 r. także odmówiono podjęcia postępowania, ponieważ nadal nie byli znani wszyscy następcy prawni dawnego właściciela nieruchomości. Kolegium postanowieniem z (...) listopada 2005 r. utrzymało własne postanowienie z (...) lutego 2005 r. S. C. wnioskiem z 22 listopada 2006 r. wystąpiła ponownie o podjęcie zawieszonego postępowania. Kolegium postanowieniem z (...) stycznia 2007 r., utrzymanym w mocy postanowieniem z (...) marca 2007 r. odmówiło podjęcia postępowania. Kolejnym postanowieniem z (...) października 2007 r. Kolegium odmówiło podjęcia postępowania i wskazało, że stwierdzenie nabycia spadku po osobie będącej stroną postępowania w sprawie dotyczącej nieruchomości położonej w Polsce musi nastąpić na podstawie przepisów polskiego prawa cywilnego. Wskazanie spadkobiercy na podstawie prawa obowiązującego w (...) nie może stanowić przesłanki podjęcia przedmiotowego postępowania. Fakt opatrzenia dokumentu pieczęcią apostille nie zmienia stanowiska, że sprawa podlega wyłącznej jurysdykcji sądu polskiego i tylko przed tym sądem możliwe jest przeprowadzenie postępowania spadkowego.

Wniosek S. C., M. J., B. J. i A. W. o ponowne rozpatrzenie sprawy nie został uwzględniony i postanowieniem z (...) stycznia 2008 r. Kolegium utrzymało w mocy własne postanowienie z (...) października 2007 r. Organ nie podzielił poglądu wnioskodawczyń, iż obecnie nie ma przeszkód do podjęcia zawieszonego w 1999 r. postępowania nadzorczego. Do chwili obecnej akta sprawy nie zostały uzupełnione o dokument stwierdzający prawa do spadku po zmarłym A. J., Spadkobierca według prawa polskiego nabywa spadek ipso iure z chwilą jego otwarcia. Na wniosek osoby mającej w tym interes prawny sąd stwierdza nabycie spadku. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć osoba mająca interes prawny w uzyskaniu takiego stwierdzenia. Jest bezsporne, że w niniejszej sprawie osobami mającymi interes prawny w uzyskaniu stwierdzenia nabycia spadku po A. J. są S. C., M. J., B. J. i A. W. Odnosząc się do kwestii "apostille" Kolegium wyjaśniło, że pojęcie to oznacza po prostu jednolitą formę uwierzytelnienia zagranicznych dokumentów urzędowych przez organy administracji państwowej. Zastosowanie apostille nie skutkuje automatycznie tym, że opatrzone taką pieczęcią pismo staje się spełniającym wszelkie wymogi dokumentem, którym przedtem nie było. Ta forma uwierzytelnienia dokumentu nie może zastąpić prawomocnego postanowienia sądu stwierdzającego prawa do spadku, ponieważ nie powoduje zmiany charakteru dokumentu. W niniejszej sprawie Kolegium nie odstąpi od dotychczasowej praktyki nie potraktuje wniosku w sposób wyjątkowy, inny niż w sprawach podobnych, ponieważ nie ma do tego podstaw prawnych.

Jeżeli przedłożone zostaną stosowne dokumenty, na podstawie których będzie można bezspornie ustalić komu przysługuje przymiot strony postępowania, to postępowanie będzie zgodnie z wnioskiem przeprowadzone.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie S. C. zarzuciła postanowieniom SKO rażącą i mającą istotny wpływ na wynik sprawy obrazę art. 76 § 1 i 3 k.p.a. w związku z art. 1, 2 i 3 Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r. Skarżąca wniosła o stwierdzenie, że orzeczenie administracyjne z (...) marca 1954 r. odmawiające przyznania prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości (...) położonej obecnie przy (...) zostało wydane z naruszeniem prawa względnie o uchylenie postanowień Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z (...) października 2007 r. i (...) stycznia 2008 r.

Skarżąca uzasadniając skargę wskazała, że bezsporne jest, iż jedną wnioskodawczyń jest obywatelka (...) U. J., która na potwierdzenie statusu strony złożyła dokument urzędowy potwierdzający, że jest ona jedynym spadkobiercą swojego męża, obywatela (...) A. J. oraz że dokument ten jest prawdziwym, dokładnym, zupełnym oraz niezmienionym poświadczeniem zawartej w nim treści.

Przedmiotem sporu jest zagadnienie, czy dokument urzędowy, sporządzony zgodnie z przepisami prawa międzynarodowego, potwierdzający prawa U. J. do spadku po mężu, może stanowić dowód na fakt wynikający z jego treści i tym samym potwierdzać jej status jako strony w tym postępowaniu. W niniejszej sprawie U. J. przedstawiła dokument, któremu przepisy prawa międzynarodowego przyznają status dokumentu urzędowego.

W dniu 14 sierpnia 2005 r. weszła w życie w stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej Konwencja haska. Zgodnie z art. 87 ust. 1 oraz art. 91 ust. 1 Konstytucji RP z tym dniem akt ten stał się źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Stroną Konwencji są również (...). Zgodnie z art. 1 Konwencji ma ona zastosowanie do dokumentów urzędowych sporządzonych na terytorium jednego z umawiających się państw i które mają być przedłożone na terytorium innego umawiającego się państwa. Zgodnie z postanowieniami Konwencji dokument opatrzony apostille uzyskuje na terytorium państwa-strony status dokumentu urzędowego.

Nie powinno ulegać wątpliwości, że przepisy Konwencji haskiej mają pierwszeństwo przed przepisami ustawy, w tym przed powołanym przez Kolegium art. 1027 k.c. Zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą.

Nieuznanie w zaskarżonych postanowieniach faktu wynikającego z przedstawionego dokumentu urzędowego bez przeprowadzenia przeciwdowodu na prawdziwość jego treści stanowi rażące naruszenie przepisu art. 76 § 1 i 3 k.p.a. Stanowisko to potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych, w tym wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 marca 2005 r. sygn. VI SA/Wa 1036/04, LEX nr 189172.

Orzeczenia sądów powołane w zaskarżonych postanowieniach, które wskazywały na konieczność wykazania następstwa prawnego po zmarłej stronie w drodze sądowego stwierdzenia nabycia spadku nie odnosiły się do stanu faktycznego, w którym spadkobierca wykazywał swoją legitymację do spadku dokumentem urzędowym, sporządzonym zgodnie z przepisami Konwencji haskiej i dotyczą najczęściej okresu sprzed przystąpienia Polski do tej Konwencji.

Odpowiadając na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. wniosło o jej oddalenie.

Uzasadnienie prawne

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył co następuje: Skarga została uwzględniona, choć nie wszystkie jej argumenty Sąd podzielił. Zasadnicze znaczenie w sprawie ma ustalenie, jaki charakter ma dokument opatrzony klauzulą apostille i jakie skutki prawne ma ta klauzula. Wbrew stanowisku przedstawionemu w skardze opatrzenie testamentu klauzulą apostille nie oznacza, że stał się dzięki temu dokumentem urzędowym. Zgodnie z art. 1 Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. Nr 112, poz. 938), dla celów niniejszej Konwencji za dokumenty urzędowe uważa się:

dokumenty pochodzące od organu lub urzędnika sądowego, włączając w to dokumenty pochodzące od prokuratora, sekretarza sądowego lub urzędnika dokonującego doręczeń ("huissier de justice");

dokumenty administracyjne;

akty notarialne;

urzędowe zaświadczenia umieszczone na dokumentach podpisanych przez osoby działające w charakterze prywatnym, takie jak urzędowe zaświadczenia stwierdzające zarejestrowanie dokumentu lub fakt jego istnienia w określonej dacie oraz urzędowe i notarialne poświadczenia podpisów.

Nie ulega wątpliwości, że zachodzi istotna różnica pomiędzy dokumentami urzędowymi wymienionymi wyżej w pkt a - c, a dokumentami opisanymi w pkt d art. 1 Konwencji. Urzędowe zaświadczenie umieszczone na dokumentach podpisanych przez osoby działające w charakterze prywatnym (...) oraz urzędowe i notarialne poświadczenie podpisów są dokumentami urzędowymi, a nie sam dokument, np. testament. Tym samym, jeżeli podpis sporządzającego dokument został poświadczony przez notariusza, to klauzulą apostille opatrzone zostaje tylko ta część poświadczająca i traktowana jest jako osobny dokument powiązany co do formy, a nie co do meritum, z dokumentem podstawowym. Sam dokument podstawowy nie podlega zakresowi zastosowania Konwencji. Nadanie klauzuli apostille nie zmieniło prywatnego charakteru dokumentu przedstawionego do uwierzytelnienia w tym trybie, gdyż apostille odnosi się wyłącznie do urzędowego zaświadczenia umieszczonego na dokumencie podstawowym, sporządzonym przez osobę działającą w charakterze prywatnym. W niniejszej sprawie dokumentem urzędowym w rozumieniu Konwencji jest notarialne poświadczenie podpisu A. J., złożonego na testamencie z dnia (...) stycznia 1994 r. Wynika to niewątpliwie z treści apostille z dnia 9 kwietnia 2007 r., która w pkt 2 stwierdza, że "niniejszy dokument publiczny został podpisany przez: R. Y.", działającego w charakterze notariusza publicznego.

Nie znajdują potwierdzenia w Konwencji przedstawione przez skarżącą skutki prawne apostille, gdyż nie obejmuje ona samego testamentu, lecz tylko poświadczenie podpisu testatora, sporządzone przez notariusza publicznego. Skutków tych w żaden sposób nie rozszerza przystąpienie Polski do Konwencji Haskiej i jej ratyfikowanie. Należy dodać, że w akcie ratyfikacyjnym jej postanowienia zostały przyjęte i potwierdzone.

Nie było wobec tego podstaw do żądania zastosowanie w sprawie art. 76 § 1 i 3 k.p.a., a więc do uznania, że przedstawiony testament jest dokumentem urzędowym i w razie jego kwestionowania istnieje możliwość przeprowadzenia dowodu przeciwko jego treści. Testament A. J. nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu Konwencji, co wykazane zostało wyżej, ani w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.

Sąd uchylił zaskarżone postanowienia z tego powodu, że Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. nie uwzględniło różnicy pomiędzy postępowaniem w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji dekretowej a postępowaniem w sprawie ustanowienia prawa do gruntu na podstawie dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy.

Postępowanie o stwierdzenie nieważności orzeczenia dekretowego, jeżeli nawet dla skarżących zostanie zakończone pozytywnym rozstrzygnięciem, to nie oznacza to jeszcze, że przywrócone zostaje prawo do gruntu w jakiejkolwiek formie. Dopiero postępowanie w sprawie rozpatrzenia wniosku dekretowego, które może być następstwem wyłącznie pozytywnej decyzji wydanej w postępowaniu nadzorczym, a więc rozstrzygnięcia w zakresie prawa rzeczowego, będzie wymagało przedstawienia organowi postanowienia sądu polskiego o stwierdzeniu nabycia spadku po A. J.

W ocenie Sądu na etapie postępowania nadzorczego, które nie dotyczy jeszcze orzekania o prawie do gruntu, lecz tylko prawidłowości innej decyzji, przedwczesne jest żądanie przedstawienia postanowienia, jakiego kategorycznie wymaga Kolegium i nie podejmuje z tego powodu zawieszonego postępowania. Tak więc w tym postępowaniu nie było podstaw do zawieszenia postępowania o stwierdzenie nieważności orzeczenia z (...) stycznia 1954 r. W tej sprawie przedstawiony testament z podpisem testatora poświadczonym przez notariusza publicznego, co następnie opatrzone zostało klauzulą apostille, w niepełnym ale wystarczającym dla potrzeb postępowania nadzorczego zakresie wskazuje następcę prawnego A. J. i dlatego wieloletnie zawieszenie postępowania w tej sprawie Sąd uznał za naruszające zasady Kodeksu postępowania administracyjnego.

Z tych względów Sąd orzekł jak w sentencji na podstawie art. 145 § 1 pkt lit. c, art. 152 i 200 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).